Bilgisayar ve Sağlık

Bilgisayar teknolojisinin kullanıldığı ortamlardan en etkin bir biçimde yararlanabilme koşulları, sağlıklı ve ergonomik çalışma ortamı yaratma yaklaşımıyla belirlenebilir. İnsan bilgisayar etkileşiminde verimliliği etkileyen ergonomik yaklaşım iki temel boyutu vardır. Bunlardan birisi fiziksel ortamın düzenlenmesi, diğeri ise kullanıcı ara yüzüdür.

İyi Bir Çalışma Ortamı
Teknoloji ve iletişim sistemlerinin gelişmesi büyük kolaylıklar getirirken insan bedeni ve hareket alanına uyumlaştırılmamış bir teknolojinin orta ve uzun vadede insan sağlığını tehdit etmesi kaçınılmazdır. Bunu önlemenin yolu hem ev hem de iş ya da ofis ortamında ergonomi biliminden yararlanmak olacaktır.

Ergonominin temel amacı insana uyumlu yerel donanımı yaratmaktır. Ergonomik bir ortamda çalışma ile iş huzurunun ya da doyumun artması, doğrudan çalışma başarısına ve verimliliğe yansıyacaktır. iyi bir çalışma ortamında aranacak başlıca özellikler şunlardır:

• Yeterli aydınlatma
• Havalandırma ve ısıtma kalitesi
• Gürültü ve ses yaratan kaynaklardan uzak kalma
• Çalışan sağlığı ve güvenliği anlayışının yaygınlaşması
• Çalışma alanında kişilerin iletişim uzaklığı
• Çalışanın kişisel çalışma alanındaki taban alanı genişliği
• Çalışma ortamının kullanım ve görüntüsel düzeni
• Çalışılan alanın çevresinin kapatılma ya da sınırlandırılma derecesi (ofis bölümlerini ayıran perdelerin, duvarların, panellerin, paravanların vb. sayısı ve bu bölümlerin yüksekliği
• Ofisin yerleşim düzeni
• Çalışma alanının bakım ve temizlik niteliği

i. İyi bir Çalışma Ortamının Faydaları

Çalışma ortamlarının ergonomik kurallara uygun olarak düzenlenmesi ve kullanıcıların doğru pozisyonda oturmaları gerekmektedir. Doğru bir yerleşim düzeni,
bilgisayar kullanıcısının verimini ve sağlığını olumlu yönde etkiler. Kullanıcıya rahat, hoş bir ortamda çalışma olanağı sağlar. Böylece bilgisayar kullanıcıları en az enerji ile en yüksek verimi elde etme ve sağlıklarının olumsuz etkilenmesini büyük ölçüde önleme olanağı bulurlar. Bilgisayar karşısında doğru duruş pozisyonunda oturma, çalışmaya belli sürelerde ara verme, temizlik, çalışma ortamını havalandırma, alıştırma yapma alışkanlıkları edinmenin, bilgisayar kullanıcısının hem beden hem de ruh sağlığı açısından büyük önem taşıdığı unutulmamalıdır.

ii. Bilgisayarda çalışırken çalışmaya ara vermenin önemi

Bilgisayar çalışma ortamı uygun biçimde düzenlense bile bir kullanıcının uzun süre bilgisayar kullanmaktan kaçınması gerekir. Aynı pozisyonda 30 dakikadan fazla kalarak yapılan çalışmalar, vücutta ağrı ve rahatsızlıklar yarattığı gibi, bu ağrıların şiddeti zamanla artarak duruş bozukluklarının oluşmasına neden olmaktadır.

Bilgisayar karşısında ara vermeden, uzun süre koltukta oturarak çalışmak vücuttaki kan dolaşımının düzenli yapılmasını engelleyeceğinden ayak ve ayak bileklerinde rahatsızlıklara neden olacaktır. Bu durumda ayak bileklerine dairesel hareketler yaptırılmalı, dolaşım yavaşlamasına engel olunmalıdır. Kan dolaşımını sürdürmek ve kasları germek için bacakların arada bir hareket ettirilmesi gerekir.

Bir araştırmaya göre de gün boyu bilgisayar kullananların beyin fonksiyonları kas gücüyle çalışanlara oranla fazla çalıştığından dolayı uykusuzluk, stres, aşırı
yorgunluk, panik atak gibi sorunlar ortaya çıktığı görülmüştür. Bu nedenle bilgisayarda çalışırken yaklaşık bir saatlik çalışma süresinde 5-15 dakikalık ara
verilmesi, hem kas iskelet sistemi hem de göz ile ilgili yakınmaları azaltacaktır. Bu davranışın, uzun süre çalışmanın getirdiği sıkıntılar başlamadan önce yapılmasının daha etkili olduğu genel olarak benimsenmektedir.

Çalışmaya ara verme kısa, orta ve uzun süreli olarak sınıflandırılabilir. Kısa ara yaklaşık her 10 dakikada bir 10 saniye kadar sürerken bilgisayardan biraz uzaklaşıp derin nefes alınmalı, göz kapakları açılıp kapatılmalı ve bilgisayar dışında farklı uzaklıktaki bir nesneye bakılmalıdır. Orta büyüklükteki ara, yaklaşık her 1 saatte 5 dakika kadar sürmeli ve bu arada ayağa kalkarak hareket edilmelidir. Birkaç saatte bir ise daha büyük aralarda çay ya da kahve molas› verilmelidir.

iii. Ekran

Bilgisayar kullanıcılarınca koltuk ve bilgisayar masasının yüksekliği ayarlandıktan sonra, öncelikle yapmaları gerekenlerden birisi de ekranı uygun biçimde yerleştirmek olmalıdır.

Bunun yanında kullanıcı sağlığı açısından başlıca yapılması gerekenler şunlardır:
- Ekranlara en az 45 cm. uzaklıktan bakılmalı ve ekranın üst kenarı gözler hizasında veya altında olmalıdır. Ayrıca düşük çözünürlükte ve büyük fontlarda
çalışılması da önerilmektedir.
- Ekran güneş ışığı alan pencerelerden veya aydınlatma araçlarının yaydığı ışığı yansıtmayacak şekilde yerleştirilmeli; oda tavandan yansıyan veya çok parlak
olmayan bir ışıkla aydınlatılmalıdır. Çalışma masaları da ışığı yansıtmayacak biçimde mat ve koyu renkli olmalıdır.
- Ekrana uzun süre bakılmamalı, 15-20 dakikada bir kısa süreli olarak uzağa bakılmalı ve gözler dinlendirilmelidir.

iv. Koltuk

Bilgisayar kullanıcıları zamanlarının büyük bir bölümünü bilgisayar karşısında oturarak geçirdiklerinden koltuğun ergonomik ve rahat olması gerekir. İyi bir koltuk
bilgisayar kullanıcısının yorgunluğunun giderilmesinde önemli rol oynar.

Bu nedenle koltuk seçerken dikkat edilmesi gereken hususlar şu şekilde sıralanabilir:
- Koltuk yüksekliği 37-58.4 cm arasında ve ayarlanabilir olmalıdır. Sırt desteği olmalı, oturma yeri ile ayarlanabilir sırt desteği arasında 95°-105°’lik bir açı
bulunmalıdır. Gerek oturma yeri gerekse sırt bölgesi minder, yastık vb. yardımcı araçlara gerek duyulmayacak biçimde desteklenmelidir.
- Koltuğun kol destekleri olmalı, bunlar çıkarılıp takılabilmeli ve yüksekliği ayarlanabilmelidir.
- Oturma yeri kendi ekseninde dönebilmeli, ileri-geri ayarlanabilmelidir. Oturma yüzeyi kaygan olmayan bir kumaşla kaplanmış, yumuşak minderli ve dayanıklı
olmalıdır.
- Koltukta ayak koyma desteği olmalıdır.

v. Klavyeyi yerleştirme
Bilgisayar kullanıcılarının en yoğun kullandıkları donanım birimlerinin başında
klavye ve fare gelmektedir. Klavye ve farenin doğru şekilde yerleşimi için yapılması
gerekenler şunlardır:
- Doğru bir el ve fare yerleşimi için klavye ve fare aynı yükseklikte olmalıdır.
Eğer aynı yükseklik sağlanamıyorsa avuç içi ya da ön kol bölümünden klavyeye
destek veren yükseklikler kullanılabilir.
- Sürekli klavye kullanan profesyonel klavye kullanıcıları ergonomik klavye
kullanmalıdır.
- Klavye ve farede ergonomik kullanıma sadece kemik ve kas sağlığı açısından
değil, temizlik açısından da dikkat edilmelidir. Mikrobiyologlara göre, el ve
parmakların devamlı temas halinde olduğu fareler belli aralıklarla temizlenmelidir.
Öyle ki, el ve parmaklardan geçen ter ve kir sonucu farelerin üzerinin temizlenmediği
takdirde mikrobik ortam oluşturdukları çok iyi bilinmektedir.
- Ortopedik bir el rahatsızlığı yaşamamak için bilek düz bir çizgide tutulmalıdır.
- Fare kullanırken el bileği sağa ya da sola doğru bükülmemelidir.
- Klavye ya da fare ne fazla küçük ne de fazla büyük olmalıdır. Kullanıcı elinin
ergonomisiyle uyumlu olması daha önemlidir. Bileği, parmakları ve kolu zorlayacak
ölçüde uyumsuz birimler, ileride eklem rahatsızlıkları ve ortopedik sorunlar yaratabilir.
vı. Yeterli ışık
Bilgisayarla çalışma ortamlarında genelde gün ışığının soldan alınması uygun
olarak kabul edilir. Eğer gün ışığı yoksa ya da bir başka ışık kaynağına ihtiyaç
duyuracak ölçüde yetersizse yine soldan aydınlatma yapılması uygun olmaktadır. Işık
kaynağı soldan alındığında daha rahat bir görüş ve netlik ortaya çıkar. Işık kaynağı
sağda olduğunda ise gözde bir zorlanma, görüş netliğinde bir parça düşüş
olabilmektedir. Bu beynin görme anatomisi ile ilgili bir konudur. Benzer şekilde ışık
kaynağının önde ve arkada olması halinde de göz zorlanması, parlama ve netlik
kaybı ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte çalışılan odanın aydınlatılması için değişik
çözümlere başvuruluyorsa (örneğin tavan aydınlatması gibi) parıltı oranı düşük, ışıklı
tavan çözümleri uygulanabilir.
Sağlıklı olmayan bir aydınlatma sistemi yüzünden, gözlerin odaklandığı
ekranlardan yansıyan ışık ve yansımalar, sadece parlama ve kamaşma değil, göz
sağlığını olumsuz etkileyen durumlar yaratmaktadır. Bunu önlemenin yolu da doğru
aydınlatma gereçleri kullanmak, bu gereçlerin çalışma ortamı içinde uygun
yerleşimini sağlamaktan geçmektedir.
Bir diğer önlem ise, parlama ve kamaşmayı en aza indiren düz ekran
sistemlerini ve özellikle göz sağlığını koruyan sıvı ekranlı LCD ekranlar kullanmaktır.
 

vii. Havalandırma

Bilgisayar kullanılan odanın mutlaka dışarıya açılan bir penceresi ve havalandırma sitemi olmalıdır. Bilgisayar çalışma ortamında uygun oda sıcaklığı, yeterli havalandırma ve sabit bir nem oranı ergonomik koşulları tamamlayan
etkenlerdir. Bilgisayar çalışma ortamında oda sıcaklığı 24 dereceyi geçmemelidir.
Bilgisayar donanımı nemden korunmalıdır.

viii. Işık

Birçok ofis ortamındaki ışıklandırma, optimal ekran görüşü için çok parlaktır. Işık miktarı, aydınlatmayı sağlayan lamba veya floresan gruplarının seyreltilmesi (örneğin 4'lü bir floresan grubundan iki tanesinin çıkartılması) ile azaltılabilir. Ek bir masa aydınlatması okuma için tavan aydınlatmasından daha iyidir.Bilgisayar kullanımı için uygun olmayan ışıklandırma, göz yorgunluğu, göz yanması veya kaşınması, bulanık görme ve çift görme gibi görsel rahatsızlıkların en büyük nedenlerindendir.

Göz zorlanması ve göz yorgunluğunu azaltmak için aşağıdaki önerileri değerlendiriniz:

• Parlamayı azaltmak için perde veya jaluzileri kapatınız.
• Aydınlatmayı monitör ekranında parlamayı engelleyecek şekilde ayarlayınız (ışık kaynağı düşük watt'lı ve ekrana 90 derece açıda olmalıdır).
• Görüş alanınız içerisinde yoğun ve düzensiz ışıktan kaçınınız.
• Monitörünüzü mümkün olduğu ölçüde pencerelere 90 derece olacak şekilde yerleştiriniz.
• Mümkünse tavan aydınlatmasını azaltın.
• Mümkünse indirekt veya siperlenmiş ışıklandırma kullanınız.
• Duvarlar yansıtıcı özelliği olan boya ile boyanmamalıdır.
• Tavan aydınlatmasının yarattığı parlamayı azaltmak için parlamayan ekran veya parlama önleyici monitör filtresi kullanınız.

Fiziksel Ortamın Düzenlenmesi 

Ergonomik bir çalışma birimi fiziksel çevreyi, masa ve koltuk tasarımını, ekran ve klavyenin konumunu, dokümanın yerini, ofis aydınlatmasının yeri ve şiddetini ayarlar ve kontrol eder. Büro ergonomisinin uygulanmasıyla bilgisayarla uzun süre çalışmadan ileri gelen boyun, omuz ve sırt ağrıları, baş ağrıları, bilek kanalı sendromu gibi rahatsızlıklar çözülür ya da en azından hafifletilir.
Bilgisayar kullanımını, özellikle yoğun çalışma dönemlerinde dikkat edilmesi gereken bazı hususları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Gözler
  Gözler uzun süre aynı mesafeye odaklanırsa zorlanabilir. Bu yüzden her on dakikada bir ekrandan başka bir yere bakın ve gözlerinizi daha uzaktaki bir şeye odaklayın.
• Duruş
  Bilgisayar başında oturmak omuzlarınız ve sırtınızın alt bölümünü zorlayabilir. Bu yüzden iyi bir sandalyede oturmak önemlidir. Sırtınızın alt tarafına destek olacak ve otururken iki ayağınızın yere değmesine izin verecek bir sandalye kullanın. Dirsekleriniz ve dizleriniz 90 derece bükülmüş olmalı. Monitör ve klavyenizin tam karşısına oturun. Klavyeniz dirseklerinizle aynı yükseklikte olmalı. Kaslarınız ve eklemlerinizdeki gerilimin önüne geçmek için düzenli aralıklarla omzunuzu oynatıp, ellerinizi sallayın.
• Molalar
  Çalıştığınız her bir saat için on dakika mola vermeyi unutmayın. Bu gözlerinizi ve vücudunuzun diğer bölümlerini dinlendirecektir. Ekrandan ışığın yansımasına ve gözünüze girmesine izin vermeyin. Monitör görüş çizginizin hemen altında olmalı. Dirsekleri klavye ile aynı yükseklikte tutun. Bir bilek desteği, bileğe ve dirseklere destek olacak, zorlanmayı önleyecektir. İki ayak da yere basmalı. Sandalyenin arkasını, sırtınıza uyacak şekilde ayarlayın.
• Masalar
  Bürolarda çalışma masalarının çalışanların verimliliği açısından genel olarak şu özellikleri içermesi gerekir: Yüksekliği ayarlanabilmelidir (yerden en az 70 cm yükseklikte olacak şekilde), Yüzeyi mat olmalıdır (yani yansıtıcı olmamalıdır)  Yüzey genişliği 120–150 cm, eni ise 70 cm. olmalıdır,  Kenarları ve köşeleri yuvarlak olmalıdır  Güvenilirliği sağlanmış olmalıdır (kırılgan, kaygan olmamalıdır)   Yere sabitlenmiş olmalıdır (tekerlekli olmamalıdır)  Masa kalınlığı 1.5 cm olmalıdır  Bakış mesafesi 40.6-73.1 cm olmalıdır. Diz-masa mesafesi, en az 38.1 cm. olmalıdır  Masa altı alan, kullanıcının bacaklarına yer bırakacak ve bacaklarını esnetmesine olanak sağlayacak şekilde temiz ve düzenli olmalıdır.
• Monitör
  Bilgisayarda çalışırken göz-ekran ilişkisi, ekranın tepe noktası göz hizasında olmalıdır, Monitör yüzeyinin temiz olmasına özen gösteriniz. Parlaklık ve karşıtlık (kontrast) ayarını size en uygun şekilde yapınız.  Görüntü titremesini azaltmak için monitör tazeleme hızını uygun şekilde ayarlayınız (15-17" ekranlar için en az 75 Hz veya daha yüksek, 19" ekranlar için ise en az 85 Hz olmalıdır).  Monitörü kullanıcının karşısına aşırı boyun hareketlerini engelleyecek şekilde yerleştiriniz

 Bilgisayarın karşısında otururken şunlara özen göstermeliyiz.  

• Masa yüksekliği 65-70 cm.
• Yüksekliği ayarlanabilir, sırtı bele uygun ve esnek bir ergonomik koltuk
• Omuzlar rahat bırakılmış
• Dik oturulmuş ve sırt desteklenmiş
• Kollar yatay veya biraz yukarıda
• Dirsek ve eller düz bir çizgide
• Bacakların üst kısmı yatay
• Dizler 90 veya 110 derece açıda olmalı

 Gözlerimizin sağlığı için:  

• Bilgisayar kullanmadan önce bir göz muayenesinden geçmeli, görme bozukluğu varsa mutlaka düzeltilmeli
• Ekrandan 45-75 cm. uzakta oturmalı
• Ekranın üst kenarı ile göz hizasının aynı seviyede olmasına dikkat etmeli
• Kağıt tutucu kullanıyorsak bunu ekranla aynı hizada tutmalı
• Odanın loş ışıklı, aydınlatma 30-50 mumluk ve indirekt olmalı
• Işık ekrana dik açıyla gelmemeli
• Işık yansıma ve parlamaları önlemeli
• 15-20 dakikada bir kısa süre gözleri uzağa odaklayarak göz kaslarının dinlenmesi sağlanmalı.

Bunların yanı sıra:

•  Saat başı mola vererek odayı temiz hava ile doldurmak ve ufak ekzersizler yapmak
• Hamilelerin ekran başına geçmemelerini sağlamak gerekiyor
  (Kaynak: Dr. Ferruh Yavuz, TBD bilişim Bilişim Kültürü Dergisi, Sayı 69, Haziran 1998)

Monitörünüzü Kullanırken Dikkat Etmeniz Gerekenler

1. Monitörü güçlü manyetik alan yaratabilecek yüksek kapasiteli transformatörler, elektrik motorları ve harici hoparlörler veya fanlar gibi diğer aygıtlardan uzak tutun.
2. Eğer mümkünse monitörü doğu yönünde yerleştirerek dünyanın manyetik alanından etkilenmesini en aza indirin.
3. Monitör açıkken yerinin değiştirilmesi görüntüde renk kaybına yol açabilir. Bunu düzeltmek için, monitörü kapatın ve tekrar açmadan önce 15- 20 dakika bekleyin.
4. Isının düzgün olarak dağılması için, monitörün etrafında yeterli havalandırma alanı olmasına dikkat edin.
5. Monitörün yüksekliğini ekran göz seviyesinde veya biraz altında olacak şekilde ayarlayın. Ekranın ortasına bakarken gözleriniz çok hafif aşağıya doğru bakmalıdır.
6. Monitör gözlerinize 40 cm’den yakın ve70 cm’den uzak olmamalıdır. En iyi mesafe 60 cm’dir.
7. Gözlerinizi periyodik olarak en az 6 m. uzaktaki bir nesneye odaklayarak dinlendirin. Sık sık göz kırpın.
8. Parlama ve yansımaları en aza indirmek için monitörü pencere ve diğer ışık kaynaklarına 90° açı ile yerleştirin. Monitörün eğimini ayarlayarak tavan ışıklarının ekranınıza yansımasını engelleyiniz.
9. Eğer ışık yansımaları ekranınızı görmeyi zorlaştırıyorsa, parlama engelleyici filtre kullanın.
10. Monitörün cam (CRT) yüzeyinde cam üzerindeki yansımayı ve statik elektriği azaltmak için özel bir kaplama mevcuttur.
11. Yüzey üzerindeki hassas kaplama sebebiyle, tozlanmayı en aza indirmek için tiftiksiz, aşındırıcı olmayan (pamuklu veya benzer) bir bez ve alkolsüz , doğal, aşındırıcı olmayan temizleme solüsyonları veya cam temizleyici kullanın. Eğer ekranın hafif bir temizlikten fazlasına ihtiyacı varsa, su veya doğal deterjanı bol su ile yumuşatarak doğrudan yumuşak bir bezin üzerine uygulayın ve camı bu şekilde temizleyin.
12. Havalandırma boşluklarını kapatmayın ya da monitörü radyatör veya diğer ısı kaynaklarının yakınına yerleştirmeyin. Monitörün üzerine hiçbir şey koymayın.

Meydana Gelebilecek Rahatsızlıklar 

Yanlış Oturuşlar 

Laptop Bilgisayar ile Çalışma

Uygun nötral duruşun sağlanması iskelet ve kas sistemi üzerindeki basıncı ve gerginliği azaltacaktır.

• Sürekli tekrarları ve sabit duruşu engellemek için 20-30 dakikada bir küçük molalar veriniz.
• Ekran ile aranızda rahat bir görüş mesafesi bırakınız; yaklaşık 50-75 cm.
• Başınızı ve boynunuzu nötral bir pozisyonda tutunuz, boynunuzun aşırı bükülmesi ve çevrilmesinden kaçınınız.
• Eğer ortam ışıklandırması elveriyorsa ekranı bakış açınıza göre düşey konuma getiriniz.
• Klavyeyi dirseklerinizin yüksekliğinde yerleştiriniz ve yazarken bileklerinizi düzgün tutunuz. Nötral bilek pozisyonunu tespit edebilmek için masa yüksekliği, sandalye yüksekliği ve klavye açısını test ediniz.
• Unutmayınız: Eğer sandalyenizi yükseltmiş iseniz ayaklarınızı desteklemek üzere bir ayaklık kullanınız. Oturduğunuzda kalçanız dizlerinizden hafifçe yüksekte olmalıdır.
• Eğer kolçaksız bir sandalye veya kanepede oturmak durumundaysanız, yazarken kollarınızı desteklemek üzere bir minder kullanınız. Bu nötral kol, bilek ve el pozisyonunu sağlamanıza yardımcı olacaktır.
• Dar bir touchpad veya trackball kullanmak yerine harici bir mouse takınız.
• Uygun antistatik bir temizleyici ile ekranı düzenli olarak temizleyiniz.
• Yazma sırasında eller ve bilekler düz pozisyonda tutulmalı ve bilek destekleri, masa yüzeyi veya dizler üzerine dayanmamalıdır. Bilek destekleri yazı aralarında dinlenirken destek sağlamak amacıyla tasarlanmışlardır.

Kaynaklar:

• http://www.bsm.gov.tr/ergonomi/ergonomi.asp