Bir proje çalışması gözlem ile başlar. Gözlenen olay, kendi doğal şartlarında olabileceği gibi, gözlemin daha iyi yapılabilmesi için koşulların kontrol altında tutulabildiği laboratuvar denilen bir yerde de gerçekleşiyor olabilir. Çoğu zaman, içindeki değişkenleri daha iyi gözlemek ve kontrol altında tutabilmek için bu olayın laboratuvar şartlarında olması tercih edilir ve sağlanır.

Gözlenen olay, değişkenlerden bir tanesi sabit tutularak veya kontrollü şekilde değiştirilerek laboratuvarda tekrarlanır. Kontrollü olarak ve belirli bir işlem sırası izlenerek laboratuvarda tekrarlanan gözlemlere kontrollü deney denir. Bütün bilimsel çalışmalar gözlem, deney ve çıkarımlardan elde edilmiş sonuçlar üzerine kurulmuştur.

Bu nedenle, bir proje çalışmasında burada sözü edilen bütün bilimsel işlem basamaklarının bulunması doğaldır.

Gözlenen bir olayda fiziksel büyüklüklerin nasıl değiştiğine bakılarak bunlar arasındaki ilişkiler bulunur. Bildiğiniz gibi, ölçülebilen büyüklüklere fiziksel büyüklükler denir. Örnek olarak uzunluk, zaman, kütle, sıcaklık, elektrik yükü, iş, güç ve daha birçok büyüklük
sayılabilir.

Bir fiziksel büyüklüğün ölçümü, kendi türünden tanımlanmış ve ölçü birimi olarak adlandırılan bir büyüklükle karşılaştırılmasına dayanır. Büyüklükte birimden kaç tane olduğu sayı olarak bulunur. Bulunan bu sayıya büyüklüğün ölçüsü veya sayısal değeri denir. Her fiziksel büyüklüğün bir harf veya harf grubundan oluşan bir simgesi olmalıdır. Ölçülen her büyüklüğün sayısal değerinin yanına bugün dünyada en yaygın olarak kullanılan SI Birim Sistemi kullanılarak ölçü birimi yazılmalıdır. Bir cismin kütlesinin m=2.45 kg şeklinde yazılmasıbuna örnek olarak gösterilebilir.

Bir deney sırasında gözlemler ve ölçüm sonuçları, başka bir deyişle veriler mutlaka yazılarak kaydedilmelidir. Eğer birbiri ile ilişkili olan büyüklükler ölçülüyorsa, veriler alt alta satırlar veya yan yana sütunlar yapılarak çizelge şeklinde yazılmalıdır. Bu şekilde yazarak, ölçülen büyüklükler arasındaki ilişkiyi daha kolay görebiliriz. Verileri yazmak için hazırladığımız çizelgelerde hesaplayarak elde edeceğimiz büyüklükler için de yer ayırmamız gerekir.

Örnek olarak, bir sarmal çelik yaya uygulanan uzatma kuvveti (F) ile, yayın uzaması (x)’in ölçüldüğü bir deney verilebilir: Ölçüm sonuçları:
    
şeklinde yazılabilir. Dikkat ettiyseniz, F kuvvetinin ölçü birimi newton (N) ile x uzamasının ölçü birimi milimetre (mm) veri çizelgesinde belirtilmiştir.

Bir deneyde elde edilen veriler yardımıyla grafik çizilirse, büyüklükler arasındaki ilişkiyi görmek çok kolaylaşır. Bir grafik deneysel verilerin anında görsel olarak kolayca algılanmasını sağlar. İki büyüklüğü birbirine bağlayan matematiksel eşitlik çoğu kez grafik yardımı ile kolayca bulunur.

Eğer yukarıdaki çizelgede verilen değerler kullanılarak F-x çizilirse Şekil-1’deki grafik elde edilir. Grafikten F kuvveti ile x uzaması arasında bir doğru orantı olduğu kolayca görülmektedir.

Orantı katsayısı k ile gösterilir ve buna da yayın kuvvet katsayısı denirse, F ile x arasındaki matematiksel eşitlik F=kx şeklinde yazılabilir. Yayın kuvvet katsayısının, çizilen grafiğin eğimine eşit olduğu görülmektedir.
  
Şekil - 1
Siz de proje çalışmalarınızda verilerinizi her zaman çizelgeler şeklinde yazınız. Verilerinizden grafikler çiziniz ve bu grafikler yardımıyla büyüklükler arasındaki matematiksel eşitlikleri bulmaya çalışınız. Verilerinizi aynı anda hem çizelge hem de grafik olarak sunmayınız.

Verilerinizin en iyi anlaşabileceği biçimin hangisi olacağını düşünüyorsanız onu sununuz.

Ölçüm yapma, çizelge hazırlama, grafik çizme ve analizini yapma konularında yeterli bilgi edinmeksizin yapacağınız bir proje çalışmasını başarıyla tamamlamanız ve ondan beklediğiniz sonuca ulaşmanız mümkün değildir.

Kaynak

• TÜBİTAK 2013 proje kitapcığı